امیرالمومنین و اقدام و عمل اقتصادی

امام علی علیه السلام با تلاش و کوشش سعی در آبادی و آبادانی سرزمین مسلمین داشته است . در کنار این تلاش شبانه روزی، اقدامات آن حضرت در اطعام فقیران و ایتام و رسیدگی به امور بردگان و انفاقهای زیاد آن حضرت باید الگوی ما در زندگی واقع شود.

 به گزارش مشرق، زندگی امیرالمومنین علیه السلام نمونه ای از یک زندگی پر از تلاش و کوشش است. زندگی ای که خستگی کار و تنبلی در آن جایی ندارد. تلاش و جهاد در زندگی حضرت از آغاز نوجوانی آغاز گردید و تا آخرین لحظات زندگی آن امام ادامه یافت. هر چند تلاش ایشان با توجه به شرایط بیشتر در امور نظامی صرف گردید، اما بُعد دیگری از جهادهای ایشان، جهاد اقتصادی و تلاش شبانه روزی او برای بهبود اوضاع معیشت خود و جامعه خود بوده است. سیره و روش زندگی پسر عموی پیامبر صلی الله علیه و آله حکایتگر تلاش خستگی ناپذیر آن امام در عرصه اقتصادی است. علاوه بر سیره عملی آن بزرگوار سخنان ایشان برای مردم روزگار خود، نشان از اهتمام وصی پیامبر صلی الله علیه و آله به مسائل اقتصادی دارد.

مجاهد نستوه در کنار رسول وحی

زندگی 63 ساله (1)  امیر مومنان علیه السلام همراه با جهاد و تلاش شبانه روزی در زمینه های مختلف است. دوران دشوار مکه و شعب ابی طالب، یکی از بخشهای مرارت بار زندگی ایشان است. ایشان هر روزه شاهد جنایات کفار علیه هم کیشان خود است. طعن ها و کنایه ها نیز روح نوجوان ابی طالب را آزرده می کند. پس از این جنایات، تحریم همه جانبه شعب ابی طالب، به عنوان دوران سختی بر تمام مسلمانان تحمیل می شود. اما حضرت علی علیه السلام در همه این مراحل، کمک کار پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله بوده و در راستای اهداف اسلام تلاش می کند.

پس از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه و تشکیل حکومت، جامعه مسلمانان وارد مرحله جدید شده اند. جنگهای پیامبر صلی الله علیه و آله با کفار در این دوره است و بنا بر اعتراف مورخین، امام علی علیه السلام بزرگترین یاور رسول خدا صلی الله علیه و آله در این جنگهاست.
از جمله تلاشهای امیرالمؤمنین علیه السلام برای کمک به مسلمانان در شعب ابی طلب می توان به موردی اشاره کرد که در کتاب «کامل بهایی» نقل شده است. در این کتاب از مخالفان نقل می کند که در دوران دشوار شعب ابی طالب، حضرت علی علیه السلام در باغهای یهودیان کار کرده و با مزد خود غذا و طعام خریده و به شعب ابی طالب می برده است.  (2)
همچنین در هنگام هجرت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله به مدینه، امام علی علیه السلام آب و غذای آن حضرت را که در غار مخفی شده بود برایش می برد و از طرف پیامبر صلی الله علیه و آله مامور گردید که امانتهای او را باز گرداند و همچنین اهل و عیال پیامبر صلی الله علیه و آله را از مدینه خارج کند. (3)

جهادگر اقتصادی

اما بُعد دیگری از تلاش و جهاد امیر مومنان علیه السلام را باید در عرصه اقتصادی دانست. چه اقدامات اقتصادی ایشان در دوران پیش از حکومت خود و چه مبارزات ایشان با مفاسد اقتصادی در زمان حکومت خود؛ مفاسدی که میراثی از سه خلیفه گذشته بوده است. در هر دو زمینه حضرت علی علیه السلام اقداماتی انجام داده که برای تمام دوره ها قابل الگوبرداری است. هر چند با گذشت زمان و تغییر در ابزار و روشها، الگوبرداری در جزئیات روشها ممکن نیست، اما اساس تفکر حضرت علی علیه السلام که در رفتار و گفتار ایشان بروز پیدا کرده است هم اکنون و در همه اعصار راهگشا خواهد بود.

1. کارگر مقدس: سختکوشی آن حضرت نیز از جمله رفتارهایی است که تاریخ برای ما نقل می کند. ایشان در کلامی می فرماید: «روزی در مدینه به شدت گرسنه شدم. در منطقه ای بیرون مدینه به دنبال کار رفتم. در آنجا زنی دیدم که کنار چاه بود و آب می خواست. برای او 16 سطل آب کشیدم تا اینکه دستانم آبله زد. سپس طبق قرار بابت هر سطل آب یک دانه خرما از او گرفته و نزد پیامبر صلی الله علیه و آله بردم و با هم خوردیم». (4) این روایت -که مربوط به دوران سخت ابتدای اسلام است- نشان می دهد که امیرالمؤمنین علیه السلام از انجام کارهای ساده و با درآمد کم ابایی نداشته و شأن خود را بالاتر از این کاراها نمی دانسته است.

2. اقدام و عمل: مشکلاتی که در دوران خلفا ـ که غاصبین حق امام علی علیه السلام بودند- برای آن امام ایجاد شد، سبب نشد که آن حضرت دست از کار کشیده و روزگار را بیهوده سپری کند. ایشان که در این دوران شاهد مشکلات اقتصادی جامعه اسلامی بود، با تلاش شبانه روزی خود سعی در بهبود آن داشت. از جمله اقداماتی که برای آن حضرت نقل می کنند آزاد کردن هزار برده است. (5) در این روایت که از امام صادق علیه السلام نقل شده است ایشان تصریح می فرماید که جدش حضرت علی علیه السلام از دست رنج خود هزینه آزاد کردن این بردگان را فراهم نمود. در ادامه روایت از انفاقهای بسیار زیاد حضرت برای رسیدگی به امور فقرا، حجاج، مسافرین و ... خبر می دهد. (6)

3. رشد اقتصادی حلال: نکته دیگری که باید به آن دقت نمود وضع اقتصادی خود امیرالمومنین علیه السلام است. شخصی که در ابتدای تشکیل زندگی مشترک خود چیزی جز شمشیر و سپر ندارد، پس از چندین سال به قدری رشد اقتصادی دارد که درآمد غله او را فقط چهل هزار دینار شمرده اند. در کنار این رشد اقتصادی باید دقت نمود حتی ذره ای مال حرام در این اموال وارد نگشته است. و ثانیا این اموال در راه غیر حق صرف نگردیده اند. تا جایی که در ادامه روایت می فرماید: امیرمومنان علیه السلام همه درآمد غله را انفاق کرد تا جایی که برای شام خود مجبور شد شمشیرش را بفروشد. (7)

4. ثروتمندِ ساده زیست: نمونه دیگر هنگامی است که عده ای از مردم امام علی علیه السلام را به خاطر فقر و نداری مورد تمسخر قرار می دهند. حضرت برای پاسخگویی به آنها قبل از فروش محصول خرمای خود آنان را دعوت به دیدن آنها می کند. وقتی که آنها این همه محصول را می بینند با حالت بُهت از گفته خود پشیمان می شوند. (8) دو نکته از این روایت برای ما قابل استفاده است:
اول اینکه فقر و نداری سیره و روش امام علی علیه السلام نبوده است. بلکه ایشان از داراترین مردمان مدینه به شمار می رود.
دوم اینکه حضرت علی علیه السلام به عنوان یکی از دارا ترین مردمان مدینه، چنان ساده و به دور از تجمل زندگی می کند که مردم گمان می کنند او فقیر است. نه تنها مردم عادی که حتی برخی خواص مانند طلحه و زبیر نیز چنین پنداری به حضرت دارند. (9)

الگوی اقتصادی برای یک مسلمان

با توجه به آنچه گذشت باید دانست که تلاش برای امرار معاش سیره امام اول شیعیان است. ایشان با تلاش و کوشش سعی در آبادی و آبادانی سرزمین مسلمین داشته و در این راه هیچگاه احساس خستگی نمی کند. همچنین در کنار این تلاش شبانه روزی، اقدامات آن حضرت در اطعام فقیران و ایتام و رسیدگی به امور بردگان و انفاقهای زیاد آن حضرت باید الگوی ما در زندگی واقع شود.

منبع: تبیان